Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Pragi Południe w Warszawie

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 28 marca 2017 roku

Pozwem z dnia 28 listopada 2016 roku (data prezentaty) wniesionym do tut. Sądu, powód J. F. (1) wniósł przeciwko A. J. o zapłatę zachowku po zmarłym ojcu w wysokości 30.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Ponadto, wniósł o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych (pozew, k. 1-5).

W uzasadnieniu żądania powód podniósł, że w drodze dziedziczenia ustawowego po J. F. (2) nabył 1/3 części spadku, zaś z uwagi na to, że spadkodawca za życia dokonał wraz z żoną M. F. na rzecz pozwanego – swojego wnuka, darowizny nieruchomości o wartości 360.000 zł wyczerpującej po nim cały spadek, podlega ona doliczeniu do spadku przy obliczaniu należnego mu zachowku i pozwany jako obdarowany zobowiązany jest do zapłaty dochodzonego zachowku. Powód ustalił wartość spadku na kwotę 180.000 zł, która stanowić ma wartość udziału w wysokości ½ nieruchomości darowanego pozwanemu przez spadkodawcę.

W odpowiedzi na pozew pozwany A. J., reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu. Pozwany podniósł, iż uczyniona przez spadkodawcę na rzecz pozwanego darowizna nie może zostać doliczona do masy spadkowej przy obliczaniu zachowku, gdyż była dokonana przed więcej niż dziesięcioma laty od otwarcia spadku, a pozwany nie jest spadkobiercą. Pozwany zakwestionował także wskazaną przez powoda wartość przedmiotu darowizny, uznając, że wynosi ona 150.000 zł (odpowiedź na pozew, k. 21-21 v.).

Stanowiska procesowe stron nie uległy zmianie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Spadkodawca J. F. (2) zmarł w dniu 29 maja 2012 roku w W.. Spadkodawca nie pozostawił testamentu (bezsporne).

Spadek po J. F. (2) nabyli z mocy ustawy: żona M. F., syn J. F. (1) i córka B. J. (1) (matka pozwanego) – po 1/3 części spadku każde z nich (bezsporne, a ponadto dowód: odpis prawomocnego postanowienia z dnia 08.01.2013 r., k.6).

Umową darowizny z dnia 27 lutego 1998 r., sporządzoną w formie aktu notarialnego przed notariuszem J. B. (Rep. A nr 1516/1998) J. i M. małżonkowie F. jako właściciele na zasadach ustawowej wspólności majątkowej darowali wnukowi A. J. lokal mieszkalny nr 36a stanowiący odrębną nieruchomość, położony w W. przy ul. (...), dla której to nieruchomości obecnie prowadzona jest księga wieczysta (...) (odpis umowy darowizny, k. 7-16v.).

Pismem z dnia 16 października 2016 r. J. F. (1) wezwał pozwanego do dobrowolnego spełnienia świadczenia z tytułu należnego zachowku po zmarłym J. F. (2) w wysokości 30.000 zł w terminie do dnia 25 października 2016 r. pod rygorem skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego (bezsporne, a ponadto dowód: wezwanie do zapłaty, k. 11-13).

Pozwany nie spełnił dochodzonego pozwem roszczenia (bezsporne).

Powyższy stan faktyczny nie był sporny, został ustalony na podstawie przedłożonych do akt sprawy dokumentów i ich odpisów, których wiarygodności strony postępowania nie kwestionowały, a ponadto nie budziły one wątpliwości Sądu. Postanowieniem z dnia 28 marca 2017 r. tut. Sąd oddalił wnioski powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność ustalenia wartości darowanej nieruchomości i o dopuszczenie dowodu z przesłuchania stron. W obliczu zebranych dotąd dowodów z dokumentów powód nie zdołał bowiem wykazać swojego roszczenia co do zasady, a zatem brak podstaw do przeprowadzania dowodów mających na celu ustalenie wysokości dochodzonego roszczenia. Potrzeba przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego zaktualizowałaby się w sytuacji, gdyby w ogóle darowizna podlegała zaliczeniu do spadku, a więc gdyby powództwo zostało wykazane co do zasady, co w niniejszej sprawie nie ma miejsca. Z powyższych względów zbędny okazał się również dowód z przesłuchania stron na okoliczność stanu nieruchomości w dacie dokonania darowizny. Konkludując, ustalenie wartości darowanej nieruchomości pozostaje bezcelowe skoro niezależnie od wartości i stanu nieruchomości, darowizna ta nie podlega zaliczeniu do spadku.

Sąd zważył, co następuje:

W świetle zgromadzonego materiału dowodowego powództwo podlegało oddaleniu w całości jako bezzasadne.

Na wstępie zważyć należy, że okoliczności faktyczne ustalone w toku postępowania w oparciu o przeprowadzone dowody z dokumentów nie były sporne, zaś spór w niniejszej sprawie dotyczył kwestii prawnych.

Wobec zakwestionowania przez pozwanego by przysługiwał mu status spadkobiercy czy osoby uprawnionej do zachowku, a nadto wobec zakwestionowania zasadności roszczenia o zachowek dochodzonego od pozwanego jako od obdarowanego przez spadkodawcę, należało przede wszystkim ustalić czy roszczenie takie rzeczywiście powodowi przysługuje, tj. czy pozwany jest legitymowany biernie w sprawie. Prawo do zachowku realizuje się bowiem w uprawnieniach przede wszystkim w stosunku do spadkobierców i obdarowanych darowizną doliczoną do spadku.

W systemie prawa polskiego zachowek został ukształtowany jako zwykła wierzytelność pieniężna, tj. roszczenie o zapłatę określonej sumy pieniężnej a nie prawo do poszczególnych przedmiotów spadkowych. Uprawniony do zachowku jest zatem wierzycielem spadkobiercy. Prawo do zachowku powstaje ex lege z chwilą otwarcia spadku i przysługuje zarówno w wypadku dziedziczenia testamentowego, jak i ustawowego. Ten ostatni wypadek wejdzie w grę wtedy, gdy z uwagi na istnienie darowizn doliczanych do spadku, odziedziczony udział nie pokrywa zachowku uprawnionego.

W ocenie Sądu, żadna z przewidzianych przez polskiego ustawodawcę podstaw do dochodzenia roszczenia o zachowek nie przysługuje powodowi względem pozwanego.

Pierwszą z podstaw, w oparciu o którą powód dochodził względem pozwanego roszczenia o zachowek stanowi art. 991 § 2 k.c. , zgodnie z którym, jeżeli uprawniony do zachowku (tj. zstępny, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy) nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przed spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

I tak, spór powstał na kanwie odmiennych poglądów stron co do tego czy pozwany posiada status spadkobiercy, czy też nie.

W ocenie Sądu, wbrew stanowisku powoda i w pełni popierając stanowisko strony pozwanej, wskazać trzeba, iż pozwany przede wszystkim nie jest spadkobiercą J. F. (2). Wiadomym jest, że J. F. (2) nie sporządził testamentu, stąd nie jest możliwe, by kiedykolwiek pozwany mógł stać się jego spadkobiercą testamentowym. W przedmiotowej sprawie, spadkobiercy ustaleni zostali w prawomocnym postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, zgodnie z którym spadek po J. F. (2) z mocy ustawy nabyli: żona M. F., syn J. F. (1) (powód) oraz córka B. J. (1) (matka pozwanego). Brak zatem pozwanego – wnuka spadkodawcy wśród faktycznych jego spadkobierców.

Nie można, zdaniem Sądu, uznać, iż w treści powołanego wyżej przepisu chodzi o potencjalnego spadkobiercę, a nie o spadkobiercę faktycznie powołanego do spadku w konkretnej sytuacji. „Potencjalny spadkobierca” nie czyni bowiem z pozwanego faktycznego spadkobiercy, o którym mowa w art. 991 § 2 k.c. (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 23.10.2013 r., I ACa 605/13, Legalis nr 746549). Co więcej, tak abstrakcyjnie i ogólnie rozumowane pojęcie „spadkobiercy” prowadziłoby do absurdalnych wniosków, zgodnie z którymi spadkobiercą ustawowym czy testamentowym mógłby być w istocie każdy podmiot zdolny do dziedziczenia. Koncepcja ta nie może się ostać i z całą pewnością stwierdzić należy, że na gruncie w/w przepisu mamy do czynienia z faktycznym spadkobiercą a nie kręgiem generalnie potencjalnych spadkobierców. Wszak uznać należy, że pozwany byłby powołany z ustawy do dziedziczenia po dziadku tylko wówczas, gdyby powołana w pierwszej kolejności jego matka B. J. (2) zmarła przed spadkodawcą lub odrzuciła spadek. Powyższe rozumowania stanowią jednak rozważania wyłącznie teoretyczne, nie nastąpiło bowiem żadne ze zdarzeń, w wyniku których status prawny pozwanego uległby zmianie, stąd nie jest możliwe, by kiedykolwiek pozwany mógł być spadkobiercą ustawowym J. F. (2).

Z powyższych względów, roszczenie powoda nie znajduje oparcia w treści przepisu art. 991§ 2 k.c.

Drugiej podstawy do dochodzenia roszczenia o zachowek przeciwko pozwanemu powód mógł upatrywać w przepisie art. 1000 k.c. statuującego subsydiarną odpowiedzialność obdarowanych przez spadkodawcę. Z treści niniejszego przepisu wynika bowiem, iż zachowku można żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku. A contrario nie będzie ponosił odpowiedzialności ten, kto otrzymał darowiznę, która nie została doliczona do spadku. Pojęcie darowizny podlegającej do spadku w sprawie o zachowek należy natomiast rozumieć tak jak to czyni ustawodawca w treści art. 993 i 994 k.c. I tak, w myśl przepisu art. 993 k.c., przy obliczaniu zachowku co do zasady dolicza się do spadku darowizny uczynione przez spadkodawcę, z wyjątkiem darowizn wyszczególnionych w treści przepisu art. 994 k.c., tj. 1) drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych w danych stosunkach, 2) darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Z uwagi zaś na to, iż art. 994 k.c. stanowi wyjątek od ogólnej zasady doliczania darowizn do spadku, nie może być on wykładany rozszerzająco. A zatem zaliczalność bądź niezaliczalność darowizny do masy spadkowej ustalanej dla potrzeb obliczenia zachowku zależy od 3 czynników: przedmiotu darowizny, daty jej dokonania w stosunku do otwarcia spadku i przynależności bądź nie obdarowanego do kręgu spadkobierców darczyńcy lub uprawnionych do zachowku (zob. wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 27.10.2014 r., III Ca 389/14, publikowany w Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych). W pierwszej kolejności ze względu na przedmiot darowizny (nieruchomość w postaci lokalu mieszkalnego) uczynionej przez spadkodawcę na rzecz pozwanego wykluczyć trzeba, że jest to drobna darowizna zwyczajowo przyjęta i dla oceny, czy przy obliczaniu zachowku powinna być ona zaliczana do spadku po J. F. (2) istotne są pozostałe dwa kryteria. I tak, darowizna na rzecz pozwanego dokonana została na 14 lat przed otwarciem spadku. Powyższe ustalenie oznacza, że przedmiotowa darowizna podlegałaby zaliczeniu do spadku jedynie wówczas, gdyby obdarowany był spadkobiercą ustawowym bądź testamentowym J. F. (2) bądź uprawnionym do zachowku. Jak Sąd ustalił i o czym rozważył już wyżej, pozwany nie spełnia tego kryterium. Pozwany jest bowiem jedynie wnukiem spadkodawcy-darczyńcy, ale nie doszedł do spadku po nim ani nie uzyskał uprawnienia do zachowku wobec faktu, że spadek ten nabyli po J. F. (2) jego żona oraz dzieci, m. in. powód i matka pozwanego. Słusznie w doktrynie wskazuje się, że status spadkobiercy i uprawnionego do zachowku należy wiązać z chwilą otwarcia spadku. Póki bowiem nie nastąpi ostateczne ustalenie kręgu tych osób na chwilę śmierci spadkodawcy, nie sposób określić, które darowizny mają być doliczone do spadku (zob. P. Księżak, Komentarz do Kodeksu cywilnego pod red. K. Osajdy, wyd. 16, Legalis; P. Księżak, „Zachowek w polskim prawie spadkowym”, wyd. Lexis Nexis, 2012 r., s. 304-305).

Reasumując i w pełni popierając argumentację strony pozwanej, darowizna dokonana na rzecz pozwanego nie podlega zaliczeniu na poczet spadku, a w konsekwencji pozwany nie jest zobowiązany z tytułu zachowku również na podstawie przepisu art. 1000 k.c. Z uwagi na nieudowodnienie roszczenia co do zasady, Sąd oddalił także wnioski dowodowe powoda mające na celu ustalenie wysokości roszczenia.

W tym miejscu Sąd pragnie wskazać, iż argumentacji powoda nie wspierają orzeczenia, na które powołuje się w pozwie (tj. wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 12 listopada 1996 r. w sprawie i ACr 308/96 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 01 czerwca 2004 r. w sprawie I ACa 285/04). W orzeczeniach tych bowiem zasadnie doliczone do spadku zostały darowizny uczynione na rzecz pozwanych bez względu na datę ich dokonania w stosunku do daty otwarcia spadku, gdyż obdarowani pozwani byli spadkobiercami darczyńców (byli to spadkobiercy testamentowi). W niniejszej sprawie zaś pozwany nie jest spadkobiercą darczyńcy.

Sąd w pełni popiera zaś rozważania poczynione przez Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 23 października 2013 r. sprawie I ACa 605/13 (Legalis nr 746549) oraz poczynione przez Sąd Okręgowy w Łodzi w wyroku z dnia 27 października 2014 r. w sprawie III Ca 389/14 (publikowany w Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych). W sprawach tych, analogicznie jak w sprawie niniejszej, powództwo o zachowek wytoczone zostało przeciwko obdarowanemu niebędącemu spadkobiercą ani uprawnionym do zachowku i ostatecznie z tożsamych względów co w niniejszej sprawie, roszczenia powodów nie zostały uwzględnione.

W rezultacie, wobec niewykazania zasadności powództwa, należało je oddalić, o czym orzeczono w pkt I sentencji wyroku.

Orzeczenie o kosztach procesu wydano na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz w zw. z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1804 ze zm.), zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, obciążając nimi w całości przegrywającego spór powoda. Na zasądzone koszty złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego będącego radcą prawnym – w wysokości 3.600 zł oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.

Mając powyższe na względzie, Sąd orzekł jak w sentencji.

ZARZĄDZENIE

1.  Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi powoda.

2.  Zlecić dokonanie publikacji orzeczenia w Portalu Orzeczeń.